Multi-level society en fission-fusion

De manier waarop paarden in het wild samenleven noemen we een multi-level society (multi-niveau gemeenschap), een gemeenschap dus die uit meerdere lagen of niveaus bestaat. In een dergelijke gemeenschap associëren individuen zich met andere, gelijkgestemde individuen – bijvoorbeeld van dezelfde rang, klasse of soort. Ze vormen verschillende groepen, die naast elkaar bestaan en elkaar kunnen beïnvloeden.

De term komt uit het onderzoek naar primaten, maar ook niet-primaten (zoals olifanten en dolfijnen) organiseren zich in dit soort gemeenschappen. Het zijn zeer complexe systemen, waarvan we de werking nog niet goed doorgronden.

Een multi-level society (MLS) is een sociaal systeem met “geneste” sociale entiteiten met minimaal twee niveaus van sociale integratie tussen het individu en de volledige populatie. Het gaat om zogenaamde core units en upper levels. De core units bij paarden zijn harems, kleine groepen paarden met minimaal één hengst en meerdere merries. Core units zijn samenhangend en stabiel en individuen hebben een sterke band met de core unit. Verschillende core units kunnen een onderlinge samenhang hebben. Een systeem is pas echt een MLS als er een bovenliggend niveau is, dat stabiel genoeg is om te herkennen. Dit heet een “band”.

Bij mensen is een voorbeeld van multi-level society dat families bij elkaar wonen in woonwijken en daarmee een gemeenschap vormen, van wijk tot gemeente en land. Bij paarden bestaat een multi-level society uit ten minste twee niveaus, die van de harem en de kudde. 

De indeling van een multi-level society is niet overal hetzelfde en specifiek voor een bepaalde soort. Belangrijk is wel dat een individu in een dergelijke gemeenschap zich bewust is van de eigen plaats, maar ook anderen (ook buiten de eigen kudde) kan herkennen. In een MLS spelen niet alleen sociale interacties een rol, maar ook sociaal leren. Individuen leren van elkaar en zorgen ervoor dat de groep sterker is.

In een multi-level society ondervinden alle individuen, ongeacht de laag waarin ze zich bevinden, voordelen. Een zogende merrie die zich in een van de onderste lagen bevindt, heeft baat bij de volledige sociale structuur (zonder die te hoeven kennen) omdat het geheel beschermt tegen roofdieren. 

Multilevel societies ontstaan in omgevingen waarin voldoende voedsel aanwezig is. 

Van paarden wordt ook gezegd dat ze in een fission-fusion systeem leven, een systeem van voortdurend bij elkaar komen en uit elkaar vallen van de leden van kuddes. Fission-fusion is echter niet een systeem of samenlevingsvorm, maar een manier waarop een multilevel-society om gaat met (afname van) groei: bij fission-fusion gaat het alleen om de manier van samenkomen en uiteen vallen van individuen en niet om een eventueel achterliggende organisatievorm. Waar de harem een relatief stabiele eenheid is, treedt fission-fusion vooral op het niveau van de kudde op.

Een fission-fusion systeem gaat om fission (uiteendrijven) en fusion (samenkomen). In een fission-fusion samenleving verandert de samenstelling en grootte van de groep gedurende de tijd: er komen dieren bij (jaarling-hengsten die zich bij een zogenaamde bachelor-band voegen) en er gaan dieren af (geslachtsrijpe merries die op zoek gaan naar een andere harem). Het leven in een dergelijke kudde betekent dat paarden in staat moeten zijn om vertrekkende en terugkerende dieren te herkennen, en dat kunnen ze op individueel niveau. Paarden herkennen elkaar aan geluid – hun gehinnik, dat over langere afstanden hoorbaar is, maar ook aan uiterlijk en geur (van bijvoorbeeld de ontlasting). 

Leden van de kudde bewegen zich door de grotere groep: ze verlaten de ene kudde en sluiten aan bij de andere, maar komen soms ook weer terug bij de oorspronkelijke kudde. Maar ook een stabiele kudde kan uiteenvallen en weer samenkomen, bijvoorbeeld als kleinere groepen samen eten of slapen. Er zijn echter vrijwel nooit grote verschuivingen of veranderingen. Een kudde is relatief stabiel.

Verschillende harems in een kudde blijven bij elkaar in de buurt. Ze zijn verder van elkaar verwijderd dan de afstand binnen een harem, maar niet ver weg genoeg om een willekeurige verdeling te zijn.

Er zijn voordelen en nadelen van een kudde. Verschillende harems bij elkaar in de buurt betekent dat er een kleinere kans op inteelt is, maar in tijden van droogte en voedselschaarste kan er stevige concurrentie ontstaan. Hoe een MLS hiermee omgaat is niet bekend.

Fischhoff et al., 2007] Grueter, 2017
Grueter, 2020
Krueger & Flauger, 2011
Krueger, 2017
Maeda, 2021
Proops, 2009a